مس(1)

مس یکی از عناصر جدول تناوبی است که نشان آن Cu و عدد اتمی آن 29 می باشد.

ویژگی های قابل توجه

مس فلز نسبتاً قرمز رنگی است که از خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بسیار بالایی برخوردار می باشد. (در بین فلزات خالص، تنها خاصیت هدایت الکتریکی نقره در حرارت اطاق از مس بیشتر است) چون قدمت مصنوعات مسی کشف شده به سال 8700 قبل از میلاد برمی گردد، احتمالاً این فلز قدیمی ترین فلز مورد استفاده انسان می باشد. مس علاوه بر اینکه در سنگ های معدنی گوناگون وجود دارد، به حالت فلزی نیز یافت می شود. (مثلاً مس خالص در بعضی مناطق).

این فلز را یونانیان تحت عنوان Chalkos می شناختند. چون مقدار بسیار زیادی از این فلز در قبرس استخراج می شد رومیان آنرا aes Cyprium می نامیدند. بعدها این کلمه به فرم ساده تر cuprum درآمد و در نهایت انگلیسی شده و به لغت Copper تبدیل شد.

کاربردها

مس فلزی قابل انعطاف و چکش خوار است که کاربردهای زیادی در موار زیر دارد:

*سیم های مسی

* لوله های مسی

* دستگیره های درب و سایر وسایل منزل

* مجسمه سازی. مثلاً مجسمه آزادی شامل 179000 پوند مس می باشد.

* آهنرباهای الکتریکی.

* موتورها، به خصوص موتورهای الکترومغناطیسی.

* موتور بخار وات.

* کلیدها و تقویت کننده های الکتریکی.

* لامپ های خلاء، لامپ های پرتوی کاتدی و مگنترون های اجاق های مایکرو ویو.

* هدایت کننده موج برای تشعشع مایکروویو.

* به علت خاصیت هدایت بهتر آن نسبت به آلومینیوم، کاربرد مس در IC ها به جای آلومینیوم رو به افزایش است.

* به عنوان جزئی از سکه ها.

* در وسایل آشپزی، از جمله ماهی تابه .

* بیشتر سرویس های قاشق چنگال ( flatware) قاشق ها، چنگال ها و چاقوها دارای مقادیری مس هستند(نقره نیکلی).

* اگر نقره استرلینگ در ظروف غذاخوری به کار رفته باشد، حتماً باید دارای درصد کمی مس باشد.

* به عنوان بخشی از لعاب سرامیکی و در رنگ آمیزی شیشه.

* وسایل موسیقی، به خصوص سازهای بادی.

* به عنوان یک بیواستاتیک در بیمارستان ها و پوشاندن قسمت های مختلف کشتی برای حفاظت در برابر بارناکل ها و ماسل ها.

* ترکیباتی مانند محلول فلینگ که در شیمی کاربرد دارد.

* سولفات مس که به عنوان سم و تصفیه کننده آب کاربرد دارد.

تاریخچه

مس برای تعدادی از تمدن های قدیمی ثبت شده، شناخته شده بود و تاریخ استفاده از آن حداقل به 10000 سال پیش می رسد. یک آویزه مسی، متعلق به سال 8700 قبل از میلاد در شمال عراق کنونی پیدا شد. نشانه هایی مبنی بر ذوب و خالص کردن مس از اکسیدهای آن مانند مالاکیت و آزوریت تا سال 5000 قبل از میلاد وجود دارد. در عوض اولین نشانه های استفاده از طلا تقریباً به 400 سال قبل از میلاد بر می گردد.

مصنوعات مسی و برنزی که از شهرهای سومری و مصنوعات مصری که از مس و آلیاژ آن با قلع یافت شده تقریباً متعلق به 3000 سال قبل از میلاد هستند. در یکی از اهرام یک سیستم لوله کشی با مس پیدا شده که مربوط به5000 سال پیش است. مصریان دریافتند افزودن مقدار کمی قلع، قالب گیری مس را آسان تر می کند لذا آلیاژهای برنزی که در مصر کشف می شوند تقریباً قدمتی همانند مس دارند.

استفاده از مس در چین باستان حداقل به 2000 سال قبل از میلاد مربوط بوده و تا 1200 سال قبل از میلاد در این کشور برنز مرغوب ساخته می شده است. در نظر داشته باشید چون مس به راحتی برای استفاده و کاربرد مجدد ذوب می شود، دوران ذکر شده تحت تاثیر جنگ ها و کشور گشائی ها قرار می گیرد.

در اروپا مرد یخیOetzi، مردی که به دقت نگهداری می شود و متعلق به3200 سال قبل از میلاد است، تبری با نوک مسی در دست دارد که درجه خلوص فلز آن 7/99% می باشد. مقدار زیاد آرسنیک موجود در موهای او نشان دهنده سرو و کار او با پالایش مس می باشد.

استفاده ار برنز در مرحله ای از تمدن به قدری فراگیر بود که آن مرحله را عصر برنز می نامند. برنج برای یونانیان شناخته شده بود اما اولین بار به صورت گسترده توسط رومیان به کار رفت.

به خاطر زیبایی درخشانش- به طوری که در باستان برای ساخت آئینه از آن استفاده می شد - ونیز به دلیل ارتباط آن با قبرس که مربوط به الهه بود، در اسطوره شناسی و کیمیاگری فلز مس با الهه های آفرودیت و ونوس پیوند دارد. در کیمیاگری علامتی را که برای مس در نظر گرفته بودند، علامت سیاره زهره (ونوس) نیز بود.

ادامه دارد...

مرکز یادگیری سایت تبیان - منبع: پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور
تنظیم: مریم فروزان کیا